پرواز یکی از آرزوهای دیرینه بشر بوده است. سهولت و زیبایی پرواز پرندگان در آسمان و سرعت جابه جایی از نقطه ای به نقطه ای دیگر، چشمان مشتاق انسانهای خلاق را به جستجوی راههایی برای پرواز آدمی واداشت و بدین سان بود که به همت انسانهای پر تلاش، راه سیر در آسمانها هموار گردید و امروزه به یکی از روشهای معمول جابه جایی، سرگرمی، ورزش، تحقیقات و امور نظامی تبدیل شده اما برای آنکه یک هواپیما به پرواز درآید مجموعه ای از فعالیتهای گوناگون پیش از پروا، هنگام پرواز و پس از پرواز باید صورت پذیرد تا پروازی سالم و موفق تحقق یابد. از این رهگذر یکی از فعالیتهای یاد شده، مراقبت پرواز است. کنترل هواپیما توسط واحد مراقبتهای پرواز از لحظه تصمیم خلبان به آغاز پرواز انجام می شود و تمام مانورهای پرواز از لحظه روشن کردن موتور تا فرود در مقصد و خاموش کردن موتور تحت کنترل و نظارت، قرار می گیرد. اهمیت مراقبت پرواز موجب گردیده تا این فعالیت به صورت یکی از رشته های دانشگاهی در بیاید که با هدف کنترل هواپیماها در محدوده فرودگاهها و حوزه مسؤولیت مربوطه به منظور تأمین سلامت پرواز و تسریع آن در کنار دیگر رشته های دانشگاهی ارائه می گردد. این رشته در دوره های کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد ارائه می شود که از جمله شاخصه های آن می توان به مکانیک پرواز، سازه های هوایی و آیرودینامیک اشاره کرد. یکی از وظایف اصلی مراقبت پرواز، کنترل کلیه پروازها اعم از لشکری و کشوری در راههای هوایی کشور و فرودگاهها می باشد. علاوه بر آن وظیفه تأمین سلامتی و بی خطری سلامتی و تسریع در امور آن نیز در کنار وظیفه اصلی نهفته است. دنیای مراقبت پرواز، امروز آنقدر پیشرفته است که ساعتها می توان درباره آن صحبت کرد و در واقع فراتر از سطح کشور و منطقه ای و در یک سطح جهانی مطرح است که این امر با استفاده از پرسنل متخصص و ابزار مناسب، امکان پذیر خواهد بود.

طبیعتاً دانشجویی که در این رشته، اشتغال دارد و یا می خواهد به این رشته وارد شود، باید از جسمی سالم و روحیه ای خوب و ذهنیتی حاصل از مسائل هواپیمایی برخوردار باشد. دانشجویان رشته مراقبت پرواز با گذراندن دروس عمومی – اصلی و اختصاصی مهارتهای لازم را برای انجام فعالیتهای خویش به دست می آورند. از این رهگذر برخی از مهمترین عناوین واحدهای درسی این دروس عبارتند از:

1 – حقوق هواپیمایی که تبیین اصول و مقررات هواپیمایی و نهادهای قانون گذاری را به عنوان هدف، مورد بررسی قرار می دهد.

2 – الکترونیک: اگرچه اصول این درس با اصول درسهای الکترونیک در دیگر رشته ها یکی است ولی در بحث مدارها مربوط به رشته هواپیمایی مورد بررسی قرار می گیرد.

3 – ناوبری که آشنایی با اصول هدایت هواپیماها و سیستمهای مورد استفاده در هواپیما را مدنظر قرار می دهد.

4 – تجسس و نجات که اصول و نحوه کمک رسانی به هواپیماهای دچار مشکل را مورد توجه قرار می دهد.

5 – سیمولاتور که بحثهای نظری آموخته شده توسط دانشجویان را در مرحله عملی به کمک شبیه سازها یا سیمولاتورها تعمیق می نماید.

6 – آشنایی با پرواز: طی 2 واحد نظری و 1 واحد عملی به صورت پرواز در کنار خلبان، آشنایی با سیستمهای هواپیما و پرواز را مورد توجه قرار می دهد.

یکی از مسائلی که بسیار مهم و قابل بحث است، بالا بردن مسائل ذهنی، جسمی و فکری دانشجویانی است که در اینجا مشغول به تحصیل هستند و این دانشجویان برای انجام وظیفه در قسمتهای مختلف مراقبت پرواز، مثل برج مراقبت پرواز و تقرب و همچنین مرکز کنترل، انجام وظیفه می کنند. همکاران باید از نظر مسائل ذهنی، جسمی، فکری از سطح بسیار والایی برخوردار باشد، به همین دلیل، قبل از شروع انجام کار، از آنها یک تست IQ می گیرند و از کسانی که در شرایط بالایی باشند استفاده می کنند، چون همکارانی که در مراتب بالاتر کار می کنند، باید کسانی باشند که از سطح بالایی از IQ برخوردار باشند چون با ثانیه ها و زیر ثانیه ها کار می کنند و باید در مدت زمان کار، تصمیمات مهمی بگیرند و کار را به نحو احسن انجام دهند؛ در نتیجه از لحاظ جسمانی باید توانایی بالایی داشته باشند که شرط مهمی است و کارهایی در دانشکده و اداره مراقبت پرواز فرودگاه مهرآباد، انجام شده که بشود به نحو مطلوبی توانایی روحی و جسمی و طرز فکر افراد را بالا برد.

همانطور که می دانیم صنعت هواپیمایی از تعدادی شغلها و رشته های علمی تشکیل شده که یکی از آنها مراقبت از پرواز است که از لحاظ کلی شناخته نشده است. یکی از واحدهایی که اجتماع پرواز در آن کار می کنند، برج فرودگاههایی است که هواپیما در آن پرواز می کند و تقریباً از نظر عموم شناخته شده است اما وسعت کار مراقبت از پرواز بسیار بیشتر از حد  فرودگاه است و در محدوده فرودگاه و اطراف فرودگاه و راههای هوایی فعالیت می کند و عهده دار کنترل هواپیما از زمانی که قصد روشن کردن موتور را دارد تا زمانی که در پرواز هواپیما دخیل است باید اطلاعات لازم را داشته باشند.

از آنجایی که هدف از ارائه آموزشهای این رشته، تربیت تکنسینها و کارشناس برای کار در واحدهای مراقبت از پرواز شامل برج کنترل، تحرک پرواز، مرکز کنترل پرواز و واحدهای پشتیبانی کننده در نظارت و کنترل پرواز است لذا دانش آموختگان این رشته جذب سازمان هواپیمایی کشوری، شرکت فرودگاههای کشور و شرکت هواپیمایی می شوند؛ از این رهگذر به دلیل تخصصی بودن این رشته و نیاز به آن، تقریباً 100 درصد این دانش آموختگان جذب بازار کار خواهند شد. این افراد، در برج مراقبت پرواز و مرکز هدایت پرواز به کار مشغول می شوند و به کمک مجموعه ای از دستگاههای ارتباطی، مخابراتی و ناوبری از فرودگاه به خلبان و بالعکس به کنترل هواپیما از روشن شدن موتور تا خاموش شدن موتور و پایان پرواز می پردازد.

Ardebil  AIRcraft  Rescue  &  Fire  Fighting 

با بروز هر سانحه‌ای برای یک هواپیما سوالات زیادی در مورد علت سقوط هواپیما مطرح می‌شود. پاسخ به این سوالات به کمک سیستم‌های   FDR   و CVR   که در مجموع جعبه سیاه نامیده می‌شود، انجام می‌گیرد. این سیستم‌ها که هر یک قیمتی بین 10000$ تا 15000$ دارند، جزئیات پرواز را در طول پرواز ضبط می‌کنند.

Cockpit Voice Recorderیا  CVR مکالمات ردو بدل شده بین خلبان و برج مراقبت / خلبان و مرکز کنترل/ خلبان با کروی پروازی را ثبت و ضبط میکند .

Flight Data Recorder  یاFDR  پارامترهای پروازی را ضبط می‌کند. سنسورهای زیادی از قسمتهای مختلف هواپیما از طریق سیم‌کشی به سیستم FDR مرتبط شده‌اند. زمانی که کلیدی روشن یا خاموش می‌شود، عملیات آن توسط سیستم FDR به ثبت می‌رسد. کمیت و بازه اطلاعات ضبط شده توسط این سیستم به میزان زیادی متفاوت بوده و به عمر و اندازه هواپیما وابسته است.FDR اطلاعات 25 ساعت آخر پرواز را ضبط می‌کند . FDR های مدرن بجای نوارهای مغناطیسی بکار رفته در نوع متوسط آن از memorychip استفاده می‌کنند. نوارهای مغناطیسی که همانند نوار ضبط صوت عمل می‌کنند، با استفاده از هد الکترومغناطیسی به ثبت اطلاعات می‌پردازند. البته از سال 1990 سازندگان سیستم جعبه سیاه به سمت استفاده از تکنولوژی solid-state یا solid-statememory boards پیش رفته‌اند.سیستم جعبه سیاه علی‌رغم آنچه از نامش پیداست، رنگ نارنجی روشنی دارد. داشتن چنین رنگ شاخصی به همراه نوار انعکاس دهنده متصل شده به بخش خارجی recorder بعد از وقوع سانحه در پیدا کردن جعبه سیاه بخصوص در هنگام سقوط هواپیما در آب، بسیار موثر است.در صورت سقوط هواپیما در آب، این بخش امواج مادون صوتی منتشر می‌کند که توسط گوش انسان شنیده نمی‌شود ولی به سرعت توسط سنسورها و تجهیزات آکوستیکی موجود تشخیص داده می‌شود. سنسور موجود درون این بخش به محض تماس با آب، آنرا فعال می‌کند.پس از یافتن جعبه سیاه و انتقال آن به آزمایشگاه اطلاعات از روی recorder ها پیاده شده و تلاش برای بازسازی سانحه آغاز می‌شود. این پروسه تا تکمیل شدن می‌تواند هفته‌ها یا ماهها ادامه یابد. در حال حاضر تولیدکنندگان این سیستم در آمریکا، NTSB را برای تحلیل کامل اطلاعات ذخیره شده در recorder ها به سیستم‌‌های readout و نرم‌افزارهای لازم برای انجام این امر مجهز می‌نمایند.FDR و CVR هر دو سیستمهای ارزشمندی برای هواپیما محسوب می‌شوند و از آنجائیکه معمولا تنها بخش سالم باقیمانده از هواپیما هستند مهمترین کلید ما در فهم چگونگی بروز سانحه می‌باشند.

( Flight DataRecorder (FDR  انواع مختلفی دارد که سه نوع ان عبارتست از:



1ـنوع نوار فویلی:

اولین نوع دستگاه FDR مدل نوار فویلی بود.این نوع جعبه سیاه از سال 1958در هواپیماها نصب شد.
در این وسیله نوعی نوار از جنس الومینیم یا استیل وجود دارد که به دور قرقره هایی پیچیده شده است.
هنگامی که دستگاه شروع به کار می کند نوار از یک قرقره ی باز و روی قرقره ی دیگر بسته می شود.
طول این ورقه ی الومینیمی حدود 60متر استو در هر دقیقه حدود 25میلی متر جابه جا می شود.البته طول نوار و سرعت حرکت ان به نوع دستگاه بستگی دارد.هنگامی که نوار حرکت می کند توسط سوزن های مخصوص خط هایی روی نوار نصب می شود .هر کدام از این خط ها در واقع نوعی اطلاعات را ثبت می کنند.
زمانی که هواپیما دچار سانحه شود کارشناسان س از یافتن جعبه سیاه ان را به مراکز ویژه ای منتقل می کنند تا اطلاعات داخل ان را بررسی نمایند.
هرگونه خراش یا علامتی که روی این نوار داخل جعبه بیفتد ممکن است شواهد مربوط به علل سانحه از بین برود.

2ـنوع نوار فتوگرافیک:

این نوع جعبه سیاه تقریبا به جعبه ی قبلی شباهت دارد با این تفاوت که نوار ان از کاغذ مخصوصی است و سوزن ان هم ویژگی خاصی دارد.
در این سیستم می توان اطلاعات ثبت شده را به راحتی خواند.
دستگاه FDRفتوگرافیک را باید از مواد رادیوکتیو دور نگه داشت و هنگام باز کردن در جعبه نیز باید از زدن ضربه به ان و علامت گذاری روی ان خودداری کرد.
اگر جعبه سیاه اسیب دیده و نوار ان بیرون امده باشد باید از تابیدن نور به ان جلوگیری کرد.
به همین دلیل عکس برداری از این نوع نوار ممنوع است و به اطلاعات ان صدمه می رساند.

3ـنوع الکترومغناطیسی:

جعبه های سیاه نوع الکترومغناطیسی خود دو نوع متفاوت دارند.
یک نوع از این دستگاه دارای سیستم دیجیتالی است که از نظر کیفیت و کمیت بر سایر دستگاه ها برتری دارد. برخی از این دستگاه ها می توانند تا 64 پارامتر پروازی را در خود ثبت کنند.
اطلاعات پروازی در این نوع از جعبه های سیاه روی نواری به طول 820 فوت یا 25/0میلی مترقطر و 6/0 سانتی متر عرض ثبت می شود.البته اندازه ی این نوارها به نوع و مدل دستگاه بستگی دارد.
در دستگاه های ضبط کننده ی اطلاعات پروازی نوعی (هد)وجود دارد که با توجه به مدت زمان نوار پس از پاک کردن اطلاعات قبلی اطلاعات جدیدی روی ان ثبت می گردد.
نوع دیگر این دستگاه دارای سیستم فرکانسی می باشد.